Zagadkowa przeszłość dawnego cmentarza żydowskiego na Łęknie, teraz chronionego jako zabytek

Dawna nekropolia żydowska położona na terenie Łękna została niedawno objęta ochroną konserwatorską. Cmentarz ten ma swoje korzenie sięgające sprzed ponad 200 lat i, chociaż po wojnie stopniowo przekształcano go w park, to do dzisiaj można tam spotkać pomnik stworzony z historycznych macew oraz budynek administracyjny. Ta szczecińska nekropolia przy ulicach Gorkiego i Beyzyma, teraz wpisana do rejestru zabytków, ma ogromną wartość historyczną nie tylko jako miejsce pochówku, ale także ze względu na jej niematerialne aspekty związane ze statusem sakralnym i emocjami religijnymi. Świadczy ona o obecności społeczności żydowskiej na Pomorzu Zachodnim oraz w Szczecinie zarówno przed jak i po wojnie, co wynika z uzasadnienia decyzji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie o wpisaniu tej dawnej nekropolii do rejestru zabytków.

Historia cmentarza rozpoczyna się w 1816 roku, kiedy Szczecińska Wspólnota Żydowska zakupiła działkę na terenie dzisiejszego Łękna, przenosząc tam pochówki z Gryfina. Zgodnie z informacjami urzędników WUOZ, początkowo teren cmentarza miał 173 metry kwadratowe, ale był stopniowo powiększany – w 1877 i 1891 roku, a po raz ostatni w latach 1916/1917. Główne wejście do cmentarza znajdowało się od strony ulicy O. Beyzyma, obok budynku administracyjnego cmentarza.

Mimo że cmentarz przetrwał okres wojny bez uszczerbku, jego zarządzanie zostało powierzone Żydowskiej Kongregacji Wyznaniowej w Szczecinie, aczkolwiek bez prawa do przeprowadzania pogrzebów. Od lat 60-tych XX wieku cmentarny teren był stopniowo transformowany w park. W 1982 roku podjęto decyzję o całkowitej „likwidacji” cmentarza, co wiązało się z ekshumacją szczątków i ich przeniesieniem na Cmentarz Centralny.

Upamiętniając żydowską nekropolię, Zbigniew Abrahamowicz stworzył pomnik składający się z jedenastu nagrobków z dwiema tablicami przed nimi. Na tablicach inskrypcje są te same, ale w dwóch językach – polskim i hebrajskim, mówią: „Tu znajdował się cmentarz żydowski od 1821 do 1962 roku”. Poza tym, kilkadziesiąt historycznych macew z pierwotnego cmentarza na Łęknie przeniesiono na Cmentarz Centralny. Inne można znaleźć na terenie Zakładu Usług Komunalnych przy ulicy Harcerzy w Szczecinie (Eko-Port).